Historie
LOADING
In de Begine waren eens 'tsien smeden en Sikke'
Uit Van Krimpens puinhoop is dit jaar een prachtige smederij ontstaan. Al meer dan 150 jaar staat de Smederij in de Begine. Elf mannen - tsien man en Sikke- zijn hier in de loop van de tijd smid geweest. Wie waren zij? Heeft de smederij iets te maken met 'Sanman en Sikke,' de bekende Workumer zanggroep?
De eerste smid en de tijd daarvoor
In 1845 koopt Murk Sjoerds Postma in de Begine het huis gequotiseerd wijk B nr. 9 van molenaar Hendrik Gerlofs Hospes, en begint er een smederij. Hoe oud is het huis? Tot 1661 heb ik het na kunnen gaan. Het huis heeft een aantal eigenaren gehad. Onder andere de koopman Wieger Ages Schoonhoven (1805-1816), de turfdrager Abel Fongers (1798-1804), de gemeentesecretaris Daniël Tieboel (1777-1797) en de predikant Ds Lemstra (1761-1775). De eigenaars woonden er meestal niet zelf in, maar verhuurden het pand. De huurders -doorgaans twee à drie gezinnen- woonden er vaak maar een jaar. In 1661 was Rincke Jans eigenaar en samen met Albert Pijtters bewoner.
De smeden Nauta
Murk Sjoerds Postma verkoopt in 1849 de smederij aan Albert Jans Dijkstra. Al een jaar later wordt de Smederij alweer verkocht aan Sjoerd Pieters Rekus. Als deze in 1867 overlijdt, koopt Eeltje van der Pan de smederij en vestigt zich er als smid. Tussen 1888 en 1893 zijn Jacob Sijtzes Hoekstra en Berend Faber smid in de Begine. Dan breekt het tijdperk van de Nauta's aan. In 1893 koopt Ferdinand Thomaszoon Nauta de Smederij. Daarvoor was hij al enige tijd smid op het Dwarnnoard geweest.
Ferdinand Nauta sr.
Over Ferdinand Nauta en zijn vrouw Hendrika Wellema is niet zoveel bekend. In de dertiger jaren van de vorige eeuw hadden zij een smederij in het Heidenskip. Ferdinand Nauta kon prachtig vertellen. Wellicht zijn er in It Heidenskip nog wel mensen die zich dat van de gereformeerde zondagsschool kunnen herinneren. Naar verluid lustte Ferdinand Nauta sr. graag een borrel. Als hij stiekem ergens één ging kopen, had hij altijd een kachelpijp onder de arm. Voor de buitenwacht leek het dan net dat hij op karwei was. Op rekeningen maakte hij onderscheid tussen één kachelpijp, één lange kachelpijp en één hele lange kachelpijp. Ferdinand Nauta heeft geen gemakkelijk leven gehad. Hij overlijdt op 23 mei 1940 in Zuidlaren.
Hendrik Petrus Nauta.
Hendrik Petrus (HP) Nauta, de tweede zoon van Ferdinand en Henderika, nam in 1012 de smederij in de Begine van zijn vader over. Het linker gedeelte van de smederij was toen al winkel. Op 21 december 1912 trouwt HP met Jeltje Horjus. Zij gaan in de smederij wonen, boven de winkel. Later woont hier de knecht Jelle Zondervan met zijn vrouw Leentje. Leentje doet de winkel, maar mag in de stille uurtjes ook graag vanachter de geraniums bij de overburen naar binnen gluren. Toen de overbuurvrouw daar genoeg van had, nodigt zij Leentje uit voor een kopje koffie en laat haar goed rondkijken. Toen de buurvrouw zoiets zei van: 'Heb je nu alles goed gezien Leentje?', begreep Leentje dat de buurvrouw haar door had en Leentje gluurde nimmer meer. In de tijd dat Jan en Leentje in de smederij woonden, was het dak zo lek als een mandje. Tijdens regenbuien stonden overal emmers en pannen op de vloer en hingen er conservenblikjes aan het plafond om het water dat in straaltjes naar beneden kwam, op te vangen.
Hendrik Petrus Nauta (vervolg 1)
HP was een zeer inventief en ondernemend man. Hij had als eerste in Workum een maaimachine. Hij ging daarmee 'de boer op' (een soort loonwerker dus). De eggen die hij maakte vonden overal in Nederland aftrek. Ook naar Canada gingen HP zijn eggen. Deze eggen, met een breedte van wel 5 meter, waren speciaal voor de Canadese markt gemaakt. HP ontwierp ook een nieuwe type eg, de zgn. Lippe-eg. Deze egde niet alleen maar verstrooide ook. Lippe was van 'Von Lippe Biesterfeld,' de achternaam van prins Bernhard, die zich in die tijd met prinses Juliana verloofde. HP bouwde ook loodsen. Voor het bouwen van een loods voor de gasfabriek schreef hij in voor f 1599,99 Het werk werd aan hem gegund. Burgemeester Wagenaar, die bij de aanbesteding aanwezig was, schudde zij hoofd, net alsof hij wilde zeggen> 'Nauta, Nauta, dit kun je toch niet maken.' HP maakte ook sloepen, windmotoren en jakobsladders. De laatste jakobsladder was voor zijn jongste zoon Thomas.
HP was een zeer inventief en ondernemend man. Hij had als eerste in Workum een maaimachine. Hij ging daarmee 'de boer op' (een soort loonwerker dus). De eggen die hij maakte vonden overal in Nederland aftrek. Ook naar Canada gingen HP zijn eggen. Deze eggen, met een breedte van wel 5 meter, waren speciaal voor de Canadese markt gemaakt. HP ontwierp ook een nieuwe type eg, de zgn. Lippe-eg. Deze egde niet alleen maar verstrooide ook. Lippe was van 'Von Lippe Biesterfeld,' de achternaam van prins Bernhard, die zich in die tijd met prinses Juliana verloofde. HP bouwde ook loodsen. Voor het bouwen van een loods voor de gasfabriek schreef hij in voor f 1599,99 Het werk werd aan hem gegund. Burgemeester Wagenaar, die bij de aanbesteding aanwezig was, schudde zij hoofd, net alsof hij wilde zeggen> 'Nauta, Nauta, dit kun je toch niet maken.' HP maakte ook sloepen, windmotoren en jakobsladders. De laatste jakobsladder was voor zijn jongste zoon Thomas.
Hendrik Petrus Nauta (vervolg 2) HP zat gedurende de mobilisatie, van september 1939 tot het uitbreken van de oorlog bij de post Workum van de luchtwachtdienst. De vuurtoren op het eind van It Soal diende toen als uitkijkpost. HP was gereformeerd. En hoe!! Maar daar kom ik nog op. Eind jaren veertig trekt HP zich terug uit het bedrijf. Zijn drie zonen, Ferdinand jr., Pieter en Sikke zetten het bedrijf voort. HP slijt zijn dagen daarna vooral op de boerderij van zijn zoon Thomas (achter de smederij) en op die van zijn dochter op de Heidenskipsterdyk. Hendrik Petrus Nauta overlijdt op 23 september 1960. Op zijn grafsteen staat:' In vrede zal ik Uw hemel binnengaan. Mij is de toegang vrij. Mijn zonden brachten eeuwigen dood voor mij. Maar Jezus stierf voor mij.'
De gebroeders Nauta
De gebroeders zetten het bedrijf van hun vader voort onder de naam: Fa. H.P. Nauta. Zij zijn, evenals hun vader, ondernemende mannen. In de vijftiger jaren breiden zij hun bedrijf voor landbouwwerktuigen (de smederij) drastisch uit. Achter het oude postkantoor (tegenwoordig het gemeentehuis) verreizen twee grote loodsen. De Smederij in de Begine wordt dan alleen nog maar gebruikt voor het kleinere werk, zoals maaimachinemessen slijpen, kachelpijpen maken, kachels schoonmaken en schaatsen slijpen. Ferdinand jr. had de bijnaam 'vliegende Ferdinand.' Die naam zal hij wel te danken hebben gehad aan zijn dagelijks 'gevlieg' op de fiets naar It Heidenskip. Deze gereformeerde man had daar in de Hel ook een smederij. Over gereformeerd gesproken. Het moet ergens in de dertiger jaren zijn geweest dat bruine schoenen in de mode kwamen. Ferdinand kocht ook een paar. Maar toen hij daarmee naar de kerk wilde, stak HP daar een stokje voor.' Mij dy nijerwetske skuon gist do net nei tserke, skamje dy.' Ferdinand boog beschaamd zijn hoofd, ging naar de smederij en teerde daar zijn schoenen zwart. De broers hadden ook nogal eens ruzie. Daar maakten ze doorgaans niet zo'n probleem van. Maar als de avondsmaalzondag naardere, werden de broers zenuwachtig. Vaak zag je ze dan nog laat in de avond elkaar opzoeken om het weer goed te maken. Je zou je toch maar een oordeel kunnen eten en drinken, ja toch?
'Sânman & Sikke'
Dit is de naam van een bekende zanggroep in Workum. 'Sikke' is van Sikke Nauta, één van de drie gebroeders. In militaire dienst (omstreeks 1953) vormde Sikke met nog zeven anderen een hechte vriendengroep. Sikke liep altijd een eind achter de anderen aan. Of ze nu een avondje gingen stappen of op patrouille waren, Sikke vormde de achterhoede. Vandaar dat met al gauw zei: 'Sân man en Sikke' Ook in Workum werd het een bekend gezegde: 'Met hoe velen zijn jullie?' Mei sân man en Sikke.' In 1994 wilden 7 man van 'Sjongsum' wel eens wat anders en richtten een eigen groep op. De naam gaf enige hoofdbrekens. Ze waren met zijn zevenen: sept homes? of misschien sân man? Kees Riemersma kwam toen met 'Sânman & Sikke.' Dat zei zijn pake altijd. En zo is het gekomen.
Begin 80'er jaren wordt de smederij verkocht aan een schilder in Woudsend. Van Krimpen, directeur van het Haags Gemeentemuseum, is de laatste eigenaar.
Met dank aan frou A. Nauta Breemer, Gosse de Boer, Thomas Nauta, Jan van der Heide en Frederik Robijns.
Minte de Jong
Minte de Jong
De geschiedenis van yzer
De ijzertijd had uiteraard te maken met het verwerken en gebruik van ijzer en ijzeren voorwerpen. De datering van de ijzertijd is niet wereldwijd in de zelfde periode maar was sterk afhankelijk van culturele en geografische invloeden. In het noorden van Nederland is de ijzertijd ongeveer gedateerd van 600 v Chr. Tot het begin van onze jaartelling.
Het gebruik van ijzer heeft een aantal voordelen ten opzichten van brons, de grondstof is meer voorhanden. Het is harder en daarom beter om gereedschappen van te maken en deze zijn makkelijker te repareren.
Het ijzer wordt gewonnen uit ijzerhoudend gesteente, ijzererts genoemd. IJzererts is een verzamelnaam voor deze gesteentes, het ijzerhoudende gesteente waar men in de ijzertijd ijzer uit won waren onder andere Oer en Klappersteen.
Het gebruik van ijzer heeft een aantal voordelen ten opzichten van brons, de grondstof is meer voorhanden. Het is harder en daarom beter om gereedschappen van te maken en deze zijn makkelijker te repareren.
Het ijzer wordt gewonnen uit ijzerhoudend gesteente, ijzererts genoemd. IJzererts is een verzamelnaam voor deze gesteentes, het ijzerhoudende gesteente waar men in de ijzertijd ijzer uit won waren onder andere Oer en Klappersteen.
De geschiedenis van yzer
Om de ijzer uit de Oer te krijgen moet men oer verhitten in een oven, deze ovens werden vaak gemaakt van leem of bestonden uit een ondiepe kuil in de grond waar met behulp van houtskool en het aanvoeren van lucht door middel van een blaasbalg temperaturen gehaald werden die hoog genoeg waren om het ijzer uit de oer te doen `smelten.`
Om ongeveer 10 kilo ijzer te winnen was er zo´n 400 kilo houtskool nodig. het maken van houtskool was dus ook een belangrijk onderdeel van de ijzerproductie.
Het ijzer bleef na het proces in de oven achter in de vorm van een ruwe klomp de “Wolf” genoemd.Deze was nog niet helemaal van zuiver ijzer maar nog vervuild met restanten uit het Oer en resten houtskool.
Door de Wolf opnieuw te verhitten en met een hamer te smeden konden deze onzuiverheden eruit gehaald worden waarna men er gebruiksvoorwerpen van kon maken.
Om ongeveer 10 kilo ijzer te winnen was er zo´n 400 kilo houtskool nodig. het maken van houtskool was dus ook een belangrijk onderdeel van de ijzerproductie.
Het ijzer bleef na het proces in de oven achter in de vorm van een ruwe klomp de “Wolf” genoemd.Deze was nog niet helemaal van zuiver ijzer maar nog vervuild met restanten uit het Oer en resten houtskool.
Door de Wolf opnieuw te verhitten en met een hamer te smeden konden deze onzuiverheden eruit gehaald worden waarna men er gebruiksvoorwerpen van kon maken.
Spreekwoorden
- Door te smeden wordt men smid.
- Het ijzer smeden als het heet is.
- Een slecht vakman scheidt op zijn gereedschap.
- Een heet hangijzer.
- Een ijzer in het vuur hebben.
- Elke slag is een daalder waard.
- Iets beklinken.
- (Snode) plannen smeden.
- Woorden smeden.
- Het geheim van de smid.
- Werken als een smid.
- Lood om oud ijzer.
- Men kan geen ijzer met handen breken.
Spreekwoorden
- Iemand van ijzer en staal.
- Het is een heet ijzer om aan te pakken.
- Twee ijzers in het vuur hebben.
- Zo zwaar als een aanbeeld.
- Steeds op het zelfde aanbeeld slaan.
- In de tang nemen.
- Goed beslagen ten ijs komen.
- Schepen van hout, mannen van ijzer.
- Dat is heet ijzer.
- Zilveren hamers breken deuren.
- Als de smid en het aanbeeld.